Yeni başlayanlar için internet

İnternet nedir?
Dünya üzerindeki çeşitli bilgisayarların birbirlerine bağlanarak oluşturduğu küresel bir bilgisayar ağıdır. Ağdaki değişik bilgisayarlar ortak bir dil kullanarak birbirleriyle ‘konuşur’ ve insanların bilgi paylaşmasına olanak verir.

Bilgisayar ağı nedir?
Bilgisayarların birbirine bağlanarak oluşturdukları ortamın adıdır. Topolojik yapıları bir ‘ağ’a benzediğinden dolayı ‘ağ’ denmiştir.

İnternet’e nasıl bağlanılır?
Bir bilgisayar ve uygun bir hatla bağlanılır. Bu hat normal bir telefon hattı olabilir. Telefon hatları yaygın olarak kullanılmakla birlikte, daha pahalı fakat hızlı seçenekler de vardır.

Telefon hattıyla İnternet’e nasıl bağlanılır?
Bir İnternet Servis Sağlayıcı (İSS) kuruluşla anlaşılır. Bu kuruluş, aylık belli bir miktar karşılığında sizin İnternet’e bağlanmanızı sağlar. Size verdiği telefon numarasını modem cihazı ile donatılmış ve gerekli yazılımlar yüklenmiş bir bilgisayardan çevirdiğiniz zaman, size verilen kullanıcı adı ve şifreyle İSS bilgisayarları ile bağlantı kurulur. O bilgisayarlar da İnternet’in omurgasına bağlı oldukları için sizin bilgisayarınız da bu büyük ağa dahil olmuş olur.

İnternet’e bağlanmak için gerekli olanları özetlersek:

· Bilgisayar

· Modem (bilgisayarların telefon hatlarından ‘konuşmasını’ sağlayan cihaz)

· Modeminizi bağlayacak her hangi bir telefon hattı

· İSS tarafından sağlanmış bir bağlantı hesabı (account)

· Gerekli bilgisayar yazılımları (İnternet’e bağlayacak ve bağlandıktan sonra kullanılacak bazı özel programlar)

İnternet’e bağlandım, şimdi ne yapacağım?
İnternet ağının sunduğu çeşitli hizmetler var. Bunlardan biri ‘Hyper Text’ dediğimiz; resim, ses ve yazıyla zenginleştirilmiş sayfalardır. Bu sayfalara bakmak için ‘browser’ (tarayıcı) adı verilen sayfa gösterici programlardan faydalanırız. Bu sayfalar ‘sunucu’ adı verilen ve sürekli İnternet’e bağlı olarak bulunan büyük ve hızlı bilgisayarlarda barınır. Sunucuların birer İnternet adresi vardır (www.star gazete.com gibi). Adresi browser’ın adres kısmına girdiğiniz zaman, browser adresteki sunucuya bağlanıp ilgili sayfaları ekranınıza getirecektir. Yani İnternet’teki bilgisayarlar sürekli olarak birbirlerine bağlı değildir, ancak gerektiğinde bağlantı sağlarlar.

Bu yaygın kullanımın haricinde, İnternet’i haberleşme amaçlı da kullanılabilirsiniz. E-posta (elektronik posta) ya da e-mail dediğimiz haberleşme şekli büyük rahatlık getirmektedir. Bir e-posta programı ile her tür yazışmanızı yapabilir, mektuplarınızı dünyanın öbür ucuna saniyeler içinde gönderebilirsiniz. Bunun için bir e-posta kutunuz ve e-posta adresiniz olması yeterlidir. E-posta kutunuz e-posta adresi aldığınız kuruluşun sunucularında bulunur. Postanız adresinize geldiği zaman İnternet’e bağlanarak gelen mesajları bu kutudan çekersiniz. Mesela bağlantı sağladığınız İSS size ücretsiz olarak bir e-posta adresi tahsis etti (isim@iss.net.tr gibi). E-posta okuyucu programınızda gerekli ayarları yaptıktan sonra, ki bu ayarlar İSS tarafından belirtilir, artık kolayca e-posta gönderebilirsiniz.

İnternet’i eğlence amaçlı olarak da kullanabilirsiniz. Sohbet etmek (IRC, ICQ gibi programlar ile), diğer insanlarla birlikte oyun oynamak (tavla, satranç, okey gibi), resimler ve animasyonlar içeren e-kart’lar göndermek İnternet kullanıcıları arasında oldukça yaygındır.

Tarayıcı programınızı tanıyın
Değişik platformlar için çok çeşitli tarayıcı programları bulunuyor, sayısı 50 civarında. Bunlar içinde en çok kullanılan iki tarayıcı ise Internet Explorer (IE) ve Netscape Navigator (NN). Tarayıcı programınızı, ‘Help -> About’ seçeneği ile tanıyabilirsiniz. Burada adı, üreticisi ve sürüm numarası gibi bilgiler yer almakta.

‘http://’ kullanmayın
Adres satırının başındaki ‘http://’, yazacağınız adresin bir ‘sayfa’ adresi olduğunu belirtir (mesela dosya adreslerinde ‘ftp://’ kullanılır). Buraya bir şey yazmadan direkt adres yazarsanız program başına otomatik olarak ‘http://’yi ekleyeceğinden bu harflerin silinmesinde ya da yazılmamasında bir sakınca yoktur.

Adreslerinizi saklayın
Tarayıcı programlarının hemen hepsinde adresleri saklayabilirsiniz. IE’de ‘Sık Kullanılanlar’ (Favorites) NN’de ise ‘Bookmark’ olarak geçen özellik şu şekilde çalışır: Sık sık uğradığınız ya da adresini unutmamanız gereken önemli bir sayfaya girdiniz diyelim. Sayfa ekrandayken tarayıcı programın ilgili seçeneğini seçerek sayfanın adresini bir çeşit deftere kaydediyorsunuz. NN’de ‘Bookmarks’ seçeneği altındaki ‘Add Bookmark’ ile yapılan bu işlem IE’de ‘Sık Kullanılanlar’ (Favorites) seçeneği altındaki ‘Sık Kullanılanlara Ekle’ (Add to Favorites...) seçeneği ile yapılıyor. Diğer tarayıcı programlarda da buna benzer seçenekler kullanılıyor. Bu kısa işlemi yaptıktan sonra artık bu sayfanın adresini her seferinde elle girmek zorunda değilsiniz. Artık sayfanız ‘Bookmarks’ ya da ‘Sık Kullanılanlar’ (Favorites) altında kayıtlı ve bir fare basımı uzaklıkta.

Pencereler açın
Bazı durumlarda aynı anda birden fazla İnternet sayfasına bakmanız gerekebilir. Mesela ekranda star gazetesinin sayfası açık. Güzel güzel okurken birden komşunuz çıkageldi ve ÖSYM’den bir sınav sonucu öğrenmek istediğini söyledi. Bu durumda ÖSYM’nin İnternet adresini girerek gazete sayfasının ekrandan gitmesine yol açmak yerine, yeni bir tarayıcı penceresi açıp ‘Dosya -> Yeni Pencere / File -> New Window’ buradan ÖSYM’ye girebilirsiniz. ÖSYM sayfası açılana kadar diğer sayfayı okuyabilir, işi bitince de kapatıp sayfanıza geri dönebilirsiniz. Bir çok yeni pencere açarak onlarca sayfaya aynı anda bağlantı sağlamanız ve bunların arasında kolayca geçiş yapmanız mümkün ancak verim de aynı oranda düşecektir unutmayın.

Açılış sayfanızı belirleyin
İnternet’e bağlanma amacınız Hotmail benzeri yerlerden e-posta gönderip almak ya da belli bir adresten hisse senetlerini kontrol etmek mi? Ya da İnternet’e bağlanıp tarayıcı programınızı açtıktan hemen sonra mutlaka gazete sayfalarına mı göz atıyorsunuz? O zaman tarayıcı programınıza küçük bir ayar yapmanızda yarar var. NN’de ‘Edit -> Preferences -> Navigator altında Home Page -> Location’ satırı, IE’de ise ‘Araçlar (Tools) ->İnternet Seçenekleri (Internet Options) -> Genel (General) altında Home Page -> Address’ satırı yer alır. Bu satıra bir sayfanın adresini yazarsanız tarayıcı program ilk açıldığında hemen bu adrese bağlantı sağlar. Mesela buraya http://www.yahoo.com yazarsanız, tarayıcı program ilk açıldığında Yahoo sitesine girecektir. Tarayıcı programın üst kısmında yer alan ve üzerinde ev resmi bulunan ‘Home’ düğmesi de bu adrese dönülmesini sağlar.

E-posta’nızı ayarlayın
Eğer sahip olduğunuz e-posta ‘POP3’ ise, yani sadece İnternet sayfaları üzerinden erişilmeyip, e-posta programları üzerinden ulaşılabiliyorsa o zaman bir e-posta okuyucu program bulup gerekli ayarlamaları yapmalısınız.

Okuyucu olarak IE’nin yanında gelen ‘Outlook Express’ ya da ‘Netscape Communicator’ içinden NN ile birlikte çıkan ‘Messenger’ programlarını kullanabileceğiniz gibi, ‘Eudora’ gibi 3. parti programlar da kullanabilirsiniz.

Programların ayarlar kısmına bakıldığında girilecek bilgiler genelde aynıdır: İsim (name), kullanıcı adı (login), şifre (password), Posta kutusu (Incoming mail server POP3), Giden posta sunucusu (Outgoing mail server SMTP). İsim kısmına, mesajlarınızda gözükmesini istediğiniz bir şekilde isminizi giriyorsunuz. Alıcılar bu şekilde mesajın kimden geldiğini anlayabiliyorlar. Kullanıcı adınız, e-posta adresinizdeki ‘@’ işaretinin solunda kalan kısımdır. Şifre de e-posta sağlayan kuruluş tarafından size bildirilmiş, sizin ya da onların belirlediği harf ve rakamlar dizisidir. Posta kutusu genelde ‘mail’ ile başlayan ve e-posta sağlayan kurumun adresini içeren bir adrestir (mail.rt.net.tr gibi.) Bu adres, size gelen mesajları barındıran posta kutunuzu içerir ve size e-posta sağlayan kurum tarafından bildirilmelidir. Giden posta sunucusu ise mesaj gönderme işini yapan sunucudur ve mesaj alma işini yapan sunucudan (adres olarak aynı da olsa) farklıdır. Buraya da posta kutusu kısmına yazdığınız adresin aynısını yazabilirsiniz.

Artık e-posta alıp gönderebilirsiniz. Ancak bilgisayar değiştirme durumunda ya da mesajları başka bilgisayardan okuma durumunda bu ayarların yeni bilgisayardaki programda tekrar yapılması gerekmektedir.

Adresin doğruluğundan emin olun
Dergilerde, gazetelerde ya da telefondan alınarak yazılan İnternet adreslerinin içinde mutlaka yanlış ya da eksik yazılanlar çıkacaktır. Bunun sonucunda karşımıza bir takım hata mesajları çıkar. Normalde böyle durumlarda yapacak fazla bir şey yoktur.
İnternet sayfalarındaki adresleme mantığını biraz incelersek bazı hataların üstesinden gelebiliriz. Dilerseniz en sık karşılaşılan hatalara örneklerle göz atalım:

DNS (Domain Name Server) hatası
‘The server does not have a DNS’ ya da ‘Cannot find server or DNS’ gibi bir mesajla karşılaşırsanız bunun iki sebebi olabilir: 1-Yazılan adres yanlış. 2-Bilgisayarınızın ya da ulaşmak istediğiniz sunucu bilgisayarın İnternet bağlantısıyla ilgili problemleri var. Eğer başka yerlere bağlanabiliyorsanız, adresi bir, iki kez daha deneyin. Yine aynı hatayı alıyorsanız adresi kontrol edin. Adresin içinde ‘ğ, ü, ş, ı, ö, ç’ harflerinin geçmediğinden emin olun. Eğer adres uzunsa ‘/’ işaretinden sonraki kısmı yazmanıza gerek yok, çünkü bu hata adresin ilk kısmını yani ana kısmı ilgilendiriyor. Adresi küçük harflerle ve boşluksuz olarak yazın. Noktaların doğru yerde olduğundan emin olun, adresin sonuna nokta koymayın.

Adresin yapısı genellikle ‘altisim.isim.uzantı.ülke’ şeklindedir. ‘Altisim’ www, oyun, mail gibi adlar alabilir. ‘İsim’ ise stargazete, cnn, iett gibi adresin tescilli kısmıdır. Çoğunlukla buradaki yanlışlık DNS hatasına sebep olur, çünkü böyle bir isim (Domain Name) bulunamamıştır.

Uzantı kısmı ise Türkiye’deki siteler için com, net, org, gen, gov, edu, mil, k12, nom, bbs olabilir. Bunlardan biri değilse yanlış yazılmış olabilir, bunlara en yakın olanı deneyin. Bazı ülkeler bu uzantıları hiç kullanmaz, bazıları ise ‘com’ yerine ‘co’ şeklinde kısaltarak kullanırlar.

Sondaki ülke kodu iki harflidir. ABD hariç tüm ülkelerin adresleri bu iki harfli ülke imzasını taşır. Türkiye (tr) gibi. Adresin buna uygunluğunu kontrol ederek tekrar deneyin.

Hızlı mönüyü kullanın
‘Pop-up’ tabir edilen ve ekranın istediğiniz yerinde açılabilen seçeneklerle tarayıcı programınızı çok daha verimli kullanabilirsiniz. Genelde sağ fare tuşuyla çıkan bu seçenekler, tarayıcı programın değişik mönülerindeki seçeneklerden en çok kullanılabilecek olanları kapsar. Mesela tarayıcınızda açık olan sayfada bir çok link (diğer sayfalara bağlantı) var diyelim. Normalde bu bağlantılara tek tek girip çıkmak hem zahmetli hem de zaman kaybettirici bir iş. Ama bağlantının üzerinde sağ fare tuşuna basarsanız (fareniz tek tuşlu ise basılı tutmayı deneyin), çabucak bir mönü açıldığını görürsünüz. Bu sefer sol fare tuşuyla ‘open in new window’ seçeneğini seçerek yeni bir tarayıcı penceresi içinde istediğiniz sayfayı açtırmış olursunuz.

Hoşunuza giden sayfanın adres defterine nasıl ekleneceğini geçen hafta görmüştük. Şimdi bu işlemin daha da kolaylaşacağını göreceksiniz. Yine sağ fare tuşu ile mönümüzü çağıralım. Buradaki ‘add to bookmark’ ya da ‘add to favorites’ seçenekleriyle sayfanın adresini hemen kaydedebilirsiniz.

Aynı şekilde ileri (forward), geri (back) ve tazeleme (refresh/reload) işlemlerini de bu mönü yardımıyla gerçekleştirmeniz mümkün. Özellikle çerçevelerle bölünmüş (frame’li) sayfalarda, eksik çıkan çerçeveli kısmın yeniden gelmesi için bu mönüdeki tazelemeyi kullanabilir, böylece tüm sayfayı yeniden beklemekten kurtulabilirsiniz.

E-posta püf noktaları
İnternet’te dolaşırken çok hoşunuza giden bir resim, animasyon ya da sayfa gördünüz. Bunu hemen arkadaşlarınıza gönderme isteği kapladı içinizi. Evet arkadaşları anımsamak gerçekten hoş ama ne kadar yüklü mesaj, o kadar veri aktarımı ve işgal edilen bant genişliği, meşgul hatlar... Tabi sizin şişen ‘giden’ kutunuzu ve bulunamayan adresler sonucu aynen geri dönen mesajları söylemeye hiç gerek yok.

Sıkça yapılan bu hatanın asıl sebebi, çıkış noktası. Bu türdeki bir mesajı ilk hazırlayıp gönderen kişi, mesajın içine koyduğu büyük bilginin kendisini değil de kaynağını (İnternet adresini) koysaydı, ne kendisi ne de mesajı gönderdiği kişiler sıkıntı çekerlerdi. Tabii bu bilgi (resim, film, yazı vs.) İnternet üzerinde bir yerlerde olmak durumunda, kişinin kendi yazıp çizdiği şeyler için bu örnek geçerli değil.

Örneğin star gazetesinin UEFA özel bölümünde gezinirken video arşivi sayfasındaki bir gol pozisyonunun filmi çok hoşunuza gitti. Çekip seyrettikten sonra arkadaşlarınıza da göndermek istediniz. Yeni bir mesaj sayfasına dosya ekleme (attach file) seçip 500 KB uzunluğundaki film dosyasını eklemeyi düşünüyorsunuz. Ancak onun yerine mesaja bir tek satır yazmanız yeterli: http://www.stargazete.com/ozelhaber/ucl99/arsiv/milanaway.mpeg

İstediğiniz bir bağlantının üzerinde (burada, filmi seyretmek için tıkladığınız bağlantının üzerinde) hızlı mönü açıp ‘copy link location’ ya da ‘copy shortcut’ seçeneğini seçerseniz, mesajınızın içine bu bağlantının yukarıdaki gibi tam adresini yapıştırabilirsiniz.

TARAYICI PÜF NOKTALARI

Geçen haftaki DNS hatasından sonra bu hafta da en sık karşılaşılan bir başka hata ile devam ediyoruz:

404 NOT FOUND
Hayır tarayıcı programınız yapıştırıcı aramıyor. Yalnızca istenen sayfa bulunamadı ve sunucu bilgisayardan sayfa yerine 404 kodlu ‘sayfa bulunamadı’ hatası geri döndü.

Diyelim ki dergide yazılı uzun bir İnternet adresini tarayıcıya girdiniz. Sonra sayfa çıkacak diye beklerken bir baktınız ki ‘Page not found’ ya da ‘not exist’ mesajı içeren bir sayfa belirdi. Yalnız dikkat, bu sayfalar genelde çok anlaşılır olsa da bazı siteler özel ‘bulunamadı’ sayfası içeriyor ve süslü tasarımıyla tıpkı normal bir içerik sayfası gibi durabiliyor. Sonuçta böyle bir durumda;

1- Dergideki adres yanlış olabilir,
2- Klavyeden girerken yanlış harflere basılmış olabilir,
3- Böyle bir sayfa yok ya da kaldırılmış olabilir.

Bu durumda yapılabilecekler;
1- Basılı adres ile yazdığınız adresi tekrar kontrol edin.
2- Basılı adresler altı çizili olarak basılmışsa ve adresin içinde boşluk geçiyorsa bu büyük ihtimalle orada alt çizgi ‘_’ karakterinin varolduğunu gösterir. Altı çizili satırda ‘_’ karakteri boşluk gibi algılanabiliyor.
3- Eğer basılı adres tamamen küçük harflerden oluşmamışsa, tıpkı basıldığı gibi (yani büyük harfleri büyük, küçük harfleri küçük) yazmayı deneyin.
4- Yine olmazsa adresi, en sağdan başlayarak sola doğru ‘/’ karakterine kadar silin. Eğer bu şekilde bir sayfa açılıyorsa gelen sayfadan girmek istediğiniz sayfanın linkini arayın. Eğer bir sayfa açılmıyor ve aynı hata tekrar ediyorsa, en sağdan başlayıp sola doğru tekrar ‘/’ karakterine kadar silin. Bir sayfa açılıncaya kadar bunu tekrarlayın.
5- Adresin kendisi açılıyor (http://www.geocities.com gibi) ama alt sayfası hiçbir şekilde açılmıyorsa (http://www.geocities.com/SiliconValley/15668/icsayfa/sayfa_03.html) ve ‘/’ karakterlerine kadar silerek denediğiniz halde bir sonuç alamıyorsanız büyük ihtimalle ya o adres yanlış alınmış veya basılmıştır ya da artık İnternet’te yayınlanmıyordur.


Geçmişe sünger çekmek
Tarayıcı programlar girip çıktığınız sayfaların adreslerini ve hatta o adreslerdeki sayfaları resimleriyle birlikte bilgisayarınızın bir köşesinde saklarlar. Bunun tek sebebi o sayfalara tekrar yapılan erişimleri hızlandırmaktır.

Gizlilik hakkımızı biraz zedeleyen bu uygulama doğal olarak bir çok insanı rahatsız edebilir. Ama üzülmeyin, çaresi var. Netscape kullanıyorsanız ‘Edit -> Preferences’ altından ‘Advanced -> Cache’ seçeneğine girip ‘Clear Disk Cache’ düğmesine basarak bilgisayarın diskine kaydedilmiş tüm sayfaları silebilirsiniz. ‘Preferences -> Navigator’ altındaki ‘Clear History’ ile programın aklında tuttuğu adresleri, ‘Clear Location Bar’ düğmesine basarak da adres satırına tıklandığında listelenen adresleri silebilirsiniz.

Internet Explorer kullanıcıları ise İnternet Seçenekleri (Internet Options) altında yer alan geçici dosyaları silme düğmesine, ‘Delete Files’ basarak bir köşede saklı sayfaları silebilir, Hemen altındaki ‘Clear History’ düğmesi ile de kayıtlı adresleri sıfırlayabilirler.


E-posta püf noktaları
Geçen sayımızda, gelen mesajların başkalarına iletilmesinden bahsetmiştik. Şimdi de buna başka örneklerle değinelim.

Size gönderilmiş bir mesaj (bu bir duyuru ya da fıkra olabilir), eğer bir çok kişiye gittikten sonra size gelmişse, mesajın baş kısmı mesajı alan diğer kimselerin adresleri ile dolu olacaktır. Bunun sebebi her iletide (‘forward’da) mesajın nereden nereye gitmiş olduğunun mesajın başına ekleniyor olmasıdır. Bu durumda hem mesajın kendisine ulaşım zorlaşacak, hem de mesaj gereksiz yere şişecektir. Eğer size iletilmiş bu mesajı siz de başkalarına iletecekseniz, mesajdaki gereksiz kısımları silebilirsiniz.

Dikkat edilmesi gereken bir başka konu da dildir. Büyük harf kullanımı bir çok yerde bağırmak olarak kabul edildiğinden yanlış anlamalara yol açabilmektedir. Ayrıca İnternet üzerindeki yazışmaların büyük bir çoğunluğu özensizdir ve de yazım hatalarıyla doludur. Yazılan mesajın anlaşılabilir olması için gönderilmeden önce bir kez daha okunmasında büyük yarar vardır.

Sanal sohbet



İnternet’in kullanım amaçlarından bir tanesi de sohbet etmek. Bu tür sohbetlerin verdiği o gizemli hava bambaşka.

SOHBETİN ADI: IRC
Eminim ki saatlerce yazışan iki insanın sohbeti telefonda 5-10 dakika kadar sürer. İşin içine diğer sohbet arkadaşları da katılınca, tam bir mecburiyet oluyor İnternet üzerinden sohbet...

AYARLAR
Öncelikle bir IRC (Internet Relay Chat İnternet Üzerinden Sohbet) programına ihtiyaç var. Tarayıcı programlarla bazı siteler üzerinden sohbet edilebilmesine karşın, sohbet üzerine kurulmuş sunuculardan faydalanmak için bu programları kullanmak gerekiyor. Windows için en bilinenleri mIRC (www.mirc.com) ve PIRCH. Bunlar haricinde farklı işletim sistemleri için çok çeşitli programlar da mevcut (www.shareware.com).

Bazıları ücretsiz, bazıları 20$ gibi kullandıktan sonra ödenebilen lisans ücretleri istiyor. Programı kurduktan sonra ayarlarına (‘setup’ ya da ‘preferences’) girip bazı ayarlamalar yapmak gerekiyor. PIRCH’de ise sol üstteki login düğmesine basmanız yeterli. ‘Name’ ya da ‘Real name’ kısmına gerçek adınızı (tabii istiyorsanız) giriyorsunuz. ‘User name’ ya da ‘e-mail’ kısmına ise bir e-posta adresi girmelisiniz. ‘Nick name’ kısmına, kullanmak istediğiniz takma adı girin. Sohbet odalarında gerçek adını kullanan pek az insana rastlanır. İki aynı takma ad kullanılamayacağından ikinci bir takma ad daha girmelisiniz. Bu işlemlerden sonra geriye bir tek sohbet sunucusu seçmek kalıyor. Programların içinden bir çok sunucunun listesi çıkıyor ancak bunların hepsi yabancı ve çoğunda İngilizce konuşmak durumundasınız. Ayrıca sunucu üzerinde binlerce sohbet odası olduğundan performans da oldukça düşük. Bu yüzden mümkün olduğunca yerli sunucuları kullanmakta fayda var. Sunucu girilmesi gereken yere şu adreslerden birini girebilirsiniz: irc.doruk.net, irc.fornet.net.tr, irc.gedik.net.tr, irc.arkadas.com.

HERKESE MERHABA
Bağlantıyı tıkladıktan sonra tek yapmanız gereken beklemek. Bu biraz (1 dakikaya kadar) zaman alabiliyor. Bağlantı sağlandıktan sonra bir hoşgeldiniz mesajı ile karşılanıyorsunuz. Bu ve diğer mesajlar geçtikten sonra artık sohbet etmeye hazırsınız demektir. İlk yapmanız gereken sohbet odaları ya da kanallarını (‘channel’) listeleyip, kendinize uygun olanı seçmek. ‘List Channels’ gibi bir seçenekle ekranın bir yerinde odalar alfabetik olarak listelenmeye başlar. Odada kaç kişi olduğu oda adının hemen yanında belirtilir. Onun yanında ise konu (‘topic’) belirtilmiştir. Buradan odadakiler ya da konuşulanlar hakkında fikir edinebilirsiniz. Odaya fare ile çift tıklayarak girebilirsiniz. Ekranda odaya özel bir pencere açılır. Bu pencerenin kenarında odadakiler takma adlarıyla listelenir. Ortadaki büyük alan konuşmaların (yani yazışmaların) geçtiği yerdir. Alttaki satır ise sizin yazı yazdığınız kısımdır. Buraya yazdıklarınız ‘Enter’ tuşuna basıldıktan hemen sonra ortadaki kısımda belirecek ve odadaki herkes tarafından görülecektir. Mesela odaya girer girmez buraya ‘herkese merhaba’ yazabilirsiniz. Sohbetin geri kalanını yine burayı kullanarak devam ettirebilirsiniz. Odadan çıkmak için ise pencereyi kapatmanız yeterli olacaktır. Eğer sohbet odalarından memnun değilseniz üzülmeyin, siz de bir sohbet odası yaratabilirsiniz. Bunun için ‘Join channel’ ile bir sohbet odasına girmek istediğinizi belirtmeniz ve oda adı olarak da kullanılmayan istediğiniz bir isim yazmanız yeterli. Böylece o isimde bir oda yaratılacak ve siz de odanın içine gireceksiniz. Artık insanların odanıza gelmelerini bekleyebilirsiniz.

IRC konusundaki püf noktalarına gelecek hafta devam edeceğiz. Buraya kadar yapılanlarla ilgi problem yaşarsanız bana mesaj atabilirsiniz.



Kısayol kullanın
Windows kullanıcıları bir sayfaya çabuk bağlanmak ya da e-posta ile birine hemen mesaj göndermek için ‘kısayol’dan faydalanabilirler. Bunun için masaüstüne sağ fare ile tıklayın. ‘Yeni’ (new) altından ‘kısayol’u (shortcut) seçin. Komut satırı sorulduğunda tam adresi girin (www.stargazete.com gibi). ‘İleri’ (Next) ile bir sonraki adıma geçin. Burada da ‘kısayol’unuza bir isim girin. ‘Kısayol’unuz masaüstünde bu isimle yer alacak. ‘Son’ (finish) ile işlemi tamamladığınızda, masaüstünüzde tarayıcınızın logosunu taşıyan ve köşesinde ok işareti bulunan bir ikon belirecek. İnternet’e bağlandıktan sonra bu ikona fare ile çift tıklamanız durumunda hemen tarayıcı programınız açılacak ve kısayol yaratırken belirttiğiniz adrese girecek. İnternet’e bağlanma sebebiniz bir iki adrese girmekse, masaüstüne bu bir iki adresi kısayol olarak koyabilirsiniz.

E-posta için de aynı yöntemi kullanabilirsiniz. Komut satırı kısmına mailto:adres (mailto:dturkmen@stargazete.com gibi) yazmanız yeterli. Tabi bu ‘kısayol’un düzgün çalışması için bir e-posta programının yüklü olması gerekiyor.

Süslü e-posta mesajları


E-posta mesajlarınızın sevimsizliğinden sıkıldınız mı? Hiç sorun değil...

Tıpkı bir İnternet sayfası gibi rengarek ve içi resimli mesajlar hazırlayabilirsiniz. E-posta programınızın HTML destekliyor olması yeterli. Eğer IE ile beraber gelen Outlook Express programını kullanıyorsanız yapmanız gereken çok basit:



Yeni bir ileti (‘New mail’) yaratıp, Biçim (‘Format’) mönüsü (1) altından HTML (‘Rich Text’) biçimini seçmek. Artık bu mesajımızda renkli yazılar ve resimleri kullanılabiliriz. Bunun için mesaj yazdığımız bölümün hemen üzerindeki seçeneklerden faydalanacağız.



Bu çubuktaki seçenekleri kullanarak yazı tipini değiştirmek (2) ve boyunu belirlemek (3) mümkün. Ya da hazır başlık boylarından birini kullanabilirsiniz (4). Yazıyı kalın, yana yatık, altı çizili yapabileceğiniz gibi istediğiniz bir renkte de yapabilirsiniz (5). Bir liste yapmak için satır başlarında sayı mı yoksa işaret mi olmasına karar vermeniz yeterli (6). Yazdığınız satır fazla sağda ya da solda kalmışsa hiç önemli değil basamak basamak ayarlayabilirsiniz (7). Sağa dayama, sola dayama, ortalama ya da iki yandan düzeltilmiş bir şekle de sokabilirsiniz (8). Mesajınız içinde metni ayırmanın en pratik yolu bir çizgi çekmektir (9). Yazdığınız bir kelime ya da resme link verirseniz (10) mesajınızı okuyan kişi için oldukça etkileşimli bir mesaj olabilir. Tabi resminizi koyarken (11) fazla uzun olmamasına dikkat edin. Eğer mümkünse bir grafik programında küçültüp öyle gönderin.

Arkaplana bir renk ya da resim seçmek için ise yine Biçim (1) mönüsünden faydalanıyoruz. ‘Background’ için renk ve resim kullanabileceğimiz gibi, programın yeni versiyonlarında ses de kullanabiliyoruz. Ses kullanacaksanız az yer kaplaması açısından ‘mid’ uzantılı müzikleri kullanmanızı öneririm. Ama isterseniz ‘Wav’ ya da ‘ra’ formatında kaydedilmiş sesinizi mesajınızda kullanıp arkadaşlarınızı şaşırtabilirsiniz.



Outlook Express’de durum böyle ama peki ya diğer programlar? Aslında diğer programlar da pek farklı değil. Mesela Netscape’in e-posta programında da benzer bir araç çubuğu var ve üzerindeki düğmeler de hemen hemen Outlook Express ya da başka bir yazı yazma programınkiyle büyük benzerlikler gösteriyor. Sonuçta hepsi ‘yazma’ ile ilgili fonksiyonlar ve çoğu program için standart.

Sohbete devam


Geçen hafta ilk kez sohbete dalıp da heyecan içerisinde bir şeylerin ters gittiğini düşünenleriniz olabilir. Bu gayet doğal. Deneyimli sohbetçilerin arasında insan kendini bir kaos ortamındaymış gibi hissedebiliyor. Ya da bunu bir oyun gibi algılayıp karşısındakinin insan olduğunu unutuveriyor. Çömez damgası yeyip sohbetlerin dışında kalmamanız için bir kaç ufak ipucu:

Sohbet odaları içinde genelde ‘#beginner’ adında bir oda vardır. Ya da buna benzer adlar taşıyan (‘#yeni’, ‘#mirc’, vb...) odalarda ‘IRC’ ile yeni tanışan insanların birbirleriyle bilgi paylaşmasına siz de ortak olabilirsiniz. Yalnız bazı ‘#beginner’ odaları maalesef bazı suistimalciler tarafından yönetilebilmektedir, yardım alamaz ya da şüpheli bir hareketle karşılaşırsanız (mesela ‘al şu dosyayı çalıştır’ demeleri gibi...) orada fazla zaman kaybetmeden çıkabilirsiniz.

Durup dururken kendinizi sohbet odasının dışında bulmuşsanız, odadan atılmış (‘kick’) ya da tamamen kovulmuş (‘ban’) olabilirsiniz. Chat programınızın açılışta gelen ilk mesaj penceresine bakarak bunu anlayabilirsiniz (‘You have been kicked’ ya da ‘banned’ gibi bir mesaj çıkar). Bu da odadaki bazı insanları özellikle de ‘op’ denilen ve takma adının yanında @ işareti taşıyanları kızdıracak davranışlarda bulundunuz demektir. Sizin suçunuz olmayabilir ama her insan bir değildir ve kafa yapısı uyuşmayabilir. Kendinize uygun başka bir sohbet odası seçmenizde fayda var.

Kısaltmalara ve işaretlere dikkat edin. Sohbette bunlarla çok karşılaşılır. Sonuçta yazılarak sohbet edilmesinden doğan bazı ihtiyaçlardır bunlar. Mesela ‘slm’ aslında ‘Selam’ demektir. ‘asl’ ya da ‘a/s/l’ ise ‘Age/Sex/Location’ yani ‘Yaş/Cinsiyet/Yer’ demektir. Yabancı kanallarda ise ‘brb’ (Birazdan geri döneceğim), ‘lol’ (Çok güldüm), cu’ (Görüşürüz) gibi kısaltmalar sıkça kullanılmaktadır.

İmzalı e-posta


Yazdığınız mesajların daha anlaşılır olması ve daha kolay dikkate alınması için sonlarında birer imzanızın bulunması çok faydalı olacaktır. Tabii ki bu kalemle atılmış bir imza olmayacak, yalnızca adınızı, soyadınızı, telefon ve adresinizi belirten basit bir imza olacak. Tabii kimseye telefon ve adres vermek zorunda değilsiniz ancak iş dünyasında bunlar bazen gerekli olabilir. Bir ev kullanıcısı için ise cep telefonu ya da ICQ numarası gibi bilgiler imza kısmında yer alabilir.

Mesajınızı belirledikten sonra, bunu bir metin yazma programında yazıp kaydetmeniz gerekiyor (her mesajın sonuna imzanızı tekrar tekrar yazmak istemezsiniz değil mi?). Diyelim şunun gibi bir imza belirlediniz:

Deniz Türkmen
Bilgisayar programcısı / Köşe yazarı

startek

Bunu bir yazı programında (mesela 'NotePad'de) yazıp sade metin olarak (txt) istediğiniz bir yere kaydettiniz (Örneğin 'C:\imza.txt' olsun). Şimdi iş e-posta programına bu dosyayı haber vermeye kaldı. Outlook Express kullanıcıları Araçlar / Seçenekler (Tools / Options) altından İmzalar (signatures) kısmına girip, 'Yeni' (New) ile yeni bir imza yaratabilirler. Bu imzanın ne olacağını ise alttaki 'Dosya' (File) kısmına imza dosyamızı yazarak (C:\imza.txt) belirliyoruz. Netscape kullanıcıları ise Edit / Preferences içinde Mail & Newsgroups altındaki 'Idendity'e girerek en alttaki 'signature' satırına imza dosyasını girebilirler. Artık sizin de bir imzanız oldu. Güle güle kullanın.

YENİ BAŞLAYANLAR İÇİN İNTERNET

TARAYICINIZI GENİŞ TUTUN
Yüksek çözünürlüklerde çalışacak kadar büyük bir monitörünüz yoksa, üzülmeyin. Tarayıcı programınızı bir miktar genişletebilirsiniz.

Internet Explorer'a şöyle bir baktığımızda, ekranın üst kısmının düğmelerle, adres giriş satırıyla ve kısayol çubuğuyla dolduğunu görürüz. Bunlardan biraz fedakarlık ederek bir miktar yer kazanmak mümkün. Önce 'View / Toolbars' altından 'Links'i kaldırıyoruz (tabii kullanmayacaksanız). Daha sonra 'View / Toolbars / Customize' ile yukarıdaki düğmeleri istediğimiz gibi ayarlayabileceğimiz kısma geliyoruz. Buradan düğme çıkartabileceğiniz gibi, soldaki düğmelerden istediğinizi de ekleyebilirsiniz (Add). Aşağıdaki seçeneklerden 'No text labels' ile düğme altındaki yazıları kaldırıyor, 'small icons' ile düğme boylarını küçültüyoruz. Buradan çıktığımızda karşımıza tarayıcımızın yeni hali geliyor. Ancak düğmelerin sağ tarafı boş kaldı. Adres satırını buraya koyarak biraz daha yer kazanabiliriz. Adres çubuğunu fare ile sürükleyip (Adress yazan yeri sol fare tuşu ile basılı tutup fare imlecini düğmelerin sağına kadar getirip) bırakabilirsiniz. Artık tarayıcınıza birkaç satır daha fazla sığacak. Daha da fazla görüntü için 'Full screen' düğmesini kullanabilirsiniz. Böylece tüm ekranı sayfalara ayırmış olursunuz. Düğmeleriniz siz sayfaya bakarken kaybolacak, fare imlecini ekranın en üstüne çıkardığınızda ise tekrar belirecektir. Mönüyü ya da adres satırını çıkarmak içinse tekrar tam ekran düğmesine basıp normale dönmelisiniz.

Netscape kullanıcısıysanız Edit / Preferences altındaki 'Appearance' içinden 'Show Toolbars as Pictures only' seçeneğini işaretleyip düğmelerin altındaki yazıları yokedebilir, View / Hide Personal Toolbar ile de kişisel bağlantılarınızın bulunduğu çubuğu saklayabilirsiniz. Adres satırını düğmelerin yanına maalesef taşıyamazsınız ancak istediğiniz zaman düğmelerin ve adres giriş satırının solundaki ufak anahtarlarla bunları kapatabilir ve daha geniş bir görüntü alanı elde edebilirsiniz.

Windows kullanıyorsanız, ekranın altındaki görev çubuğunun kapladığı alanı da kullanmanız mümkün. Görev çubuğunun boş bir yerine farenin sağ tuşu ile basıp 'Özellikler'ine girin. 'Otomatik gizle' kutucuğunu işaretleyip 'Tamam' derseniz, görev çubuğu ancak fare imleci yaklaştığında görünür olacaktır.

ICQ KILAVUZU


ICQ (I seek you) İnternet’ten bilgisayarınıza yükleyebildiğiniz, listenizdeki tanıdıklarınızla İnternet üzerinden haberleşmenize yarayan çok kolay, kullanışlı bir program. ICQ bilgisayarınız İnternete bağlandığı zaman aktif hale geçerek listenizde bulunanlara sizin de İnternet’e bağlı olduğunuzu gösteriyor, aynı zamanda da onları (online) görmenizi sağlıyor. O sırada bağlı olmayan (offline) kullanıcılara mesaj bırakabilir, bağlı olanlarla IRC stili sohbet de (chat) edebilirsiniz. Tabii her iki tarafın da makinelerinde bu programın olması gerekiyor.

http://www.mirabilis.com adresinden bilgisayarınıza uygun olan sürümü yükledikten sonra kuruluma başlayacaksınız. Yalnız kurulum işlemlerine başlamadan önce İnternet bağlantınızı gerçekleştirin. Eğer İnternet’e bağlanmadan programı bilgisayarınıza kurarsanız kurulum işlemi tamamlanmayacaktır. Gerekli yerleri doldurup ‘nick’ olarak tabir ettiğimiz takma adınızı ve şifrenizi belirledikten sonra ICQ sunucularından size bir ‘UIN’ kullanıcı kimlik numarası verilecek. Şimdilerde 9 haneli olan bu numara sizin kalıcı ICQ numaranız olacak.

Bütün bu işlemler bittiğinde ‘system tray’ yani Windows’unuzun sol alt köşesindeki program ikonlarının olduğu yerde yeşil renkli bir çiçek gözükecek. Yeşil renkte olması sizin ‘online’ yani ICQ’ya bağlı olduğunuzu gösterir. İki kere tıkladığınız zaman ICQ penceresi açılacaktır. Yeni kurduğunuz için listeniz henüz boş olacaktır. ICQ kullanan tanıdıklarınızın ‘UIN’ numaralarını öğrenip üzerinde büyüteç resmi olan ‘Add’ butonuna klikleyin. Açılan pencere sizin yeni arkadaşlar bulmanıza yarar. Arkadaşınızın numarasını ‘ICQ Number’ yazan seçeneğin yanına yazarak ‘Search’ butonuna tıklayın. Sunucu üzerinde arama yaparak o numaranın kime ait olduğu açılan yeni pencerede önünüze çıkacaktır. İki defa kliklediğiniz zaman listenize kaydeder. Eğer karşınızdaki kullanıcı listenize kayıt olmak için izin isterse ‘Authorize’ butonunu klikleyin. Aynı şekilde siz başkasını kaydetmek isterseniz ‘Request’ butonunu tıklayarak izin isteyin. Ve şimdi listenizde eklediğiniz arkadaşınızı mavi renkli göreceksiniz. Mavi renkli olması karşınızda ki kullanıcının şu anda hatta olduğunu gösterir. Nick’in üzerine tıklayarak gelen mönüden ‘message’ seçeneğini seçin ve mesajınızı yazıp ‘send’ butonuna klikleyin. Mesajınız aynı anda karşınızdakine ulaşacaktır. Yine aynı listeden ‘Chat’, ‘File’ gibi seçenekleri seçerek IRC ortamında gibi sohbet edebilir, dosya transferleri yapabilirsiniz. Şimdilik bu kadar iyi eğlenceler.
IRC'de Nasıl Kanal Açılır ?

Önceki haftalarda Miço Kursu’nda ele aldığımız IRC konusuna kanal açma ile devam ediyoruz. Listede olmayan yeni bir sohbet kanalı yaratmak istediniz diyelim. Konusu ev hayvanları, adı da ‘#evhayvanlari’ olsun. Mönüden Join channel’i çağırıp kanal adını girdiniz (ya da komut satırından ‘/Join #evhayvanlari’ girdiniz.) Kanalınız açıldı, takma adınız kanaldakiler listesinde ve başında @ işareti ile belirdi. Bu işaretin kanal operatörlerine verildiğini geçen sayılarımızda belirtmiştik. Şimdi kanala birilerinin gelmesini beklemeden önce bir iki kural koymakta fayda var.

Önce kanalın konusunu (topic) belirlemeliyiz. Kanal listesinde de gözükecek bu kısa açıklama, insanların kanala girip girmeme konusunda daha yardımcı olacaktır. Kanalda sohbet edenler ise konuşmalarına yön verebilirler. Pirch’da Topic düğmesine basarak, mIRC’da ise kanal penceresine çift tıklayarak ayarlara girebilir, konu satırını yazabilirsiniz: ‘Kedi ve köpek severler, akvaryum meraklıları, kuş besleyenler...’. Devamını ‘hepinizi bekliyoruz’ ya da ‘buyurun sohbete’ diye de getirebilirsiniz, ama bu haliyle de gayet açık anlaşılıyor.

Kullandığınız IRC programında konu belirlemek için kanal ayarlarına giremediyseniz mesaj yazdığınız satıra şunu yazabilirsiniz: ‘/topic #evhayvanlari Kedi ve köpek severler, akvaryum meraklıları, kuş besleyenler...’

Komutlar aslında bu şekilde sunucuya gönderilir. Ancak mIRC, PIRCH gibi programlarda bunu kolaylaştırmak için fazladan seçenekler eklenmiştir. Programın seçeneklerine ulaşmak zor geliyorsa komutu elle yazarak da uygulayabilirsiniz. Bu her IRC programında geçerlidir.

İsterseniz kanala girişleri sınırlayabilirsiniz (limit channel members), böylece kanal fazla kalabalık olmaz. ‘/mode #evhayvanlari +l 5’ komutunu girerseniz o kanal altıncı bir kişiyi kabul etmeyecektir. ‘/mode #evhayvanlari l’ ile kanalı tekrar eski durumuna getirebilirsiniz.

Sizin istediklerinizin kanala girmesini istiyorsanız kanalı ‘invite only’ yaparak sadece davetlilere açabilirsiniz. Bunun için komut satırına ya da mesaj yazdığınız satıra ‘/mode #evhayvanlari +i’ yazmanız yeterli. Artık sizin davet etmedikleriniz kanala giremezler. Davet etmek içinse ‘/invite TakmaAd #evhayvanlari’ yazmalısınız. Artık yazdığınız takma adı taşıyan kişi kanalınıza girebilir.

HABER GRUPLARI


Haber gruplarını (Newsgroup) kabaca İnternet kullanıcılarının hizmetine sunulmuş ve belirli haber konularına göre düzenlenmiş, istediğinizde kolayca ulaşıp gönderebileceğiniz bir çok dosya ve mesajlar içeren İnternet alanları olarak tanımlayabiliriz. Binlerce listeden oluşan haber gruplarının özelliği, hobileriniz ya da ilginizi çeken konularda bilgiye kolayca ulaşarak bu bilgileri benzer konulara ilgi duyan diğer İnternet kullanıcıları ile paylaşabilmenizi sağlamasıdır.

Haber gruplarının televizyon ve gazetelerden takip ettiğimiz günlük haberlerle pek bir ilgisi yok. Eğer bir e-posta kullanıcısı iseniz, İnternet servis sağlayıcınızın (ISS) size sunduğu haber gruplarından yararlanabilirsiniz. Her ISS binlerce değişik haber grubundan farklı farklı haber gruplarına erişim sağlar.

Örneğin siz tutkulu bir sinema seversiniz, bu konuda bir birikiminiz de var diyelim. Sizin gibi sinema severlerle fikir alışverişinde bulunmak, bu sektördeki yenilikleri takip etmek ve bilgi alışverişinde bulunmak istiyorsanız yapmanız gereken İnternet servis sağlayıcınız vasıtasıyla sinema ile ilgili çok sayıdaki haber grubundan birini bulmak ve o haber grubuna postalanmış yüzlerce mesajı okuyarak bu mesajlara kendi mesajınızı eklemek.

Bazı ISS’ler haber gruplarının arşivleme politikalarına göre gelen mesajları aylarca depolar. Fakat özellikle bazı geniş haber grupları gelen mesajları belli bir süre muhafaza edebilmekteler. Siz de ISS’nize bağlı olarak ilgilendiğiniz haber grubuna gelen eski mesajları okuyabilirsiniz. Bir haber grubuna gönderdiğiniz mesaj o haber grubunu kullanan ve konuya ilgi duyan herkes tarafından okunabilir.

NASIL ÜYE OLUNUR?
Eğer Internet Explorer kullanıcısı iseniz tarayıcınızdaki standart butonlardaki ya da ‘Outlook Express’deki haber oku (Read News) butonunu tıklayarak ISS’nizin size sağladığı ilginizi çeken haber gruplarına üye olabilirsiniz. Outlook Express’in Haber Oku (Read News) düğmesine tıkladığınızda açılan Haber grupları (Newsgroup) erişim listesinde soldaki sütunda haber sunucuların isimleri görüntülenir. ISS’nizin belirlediği haber sunucularından birinin üzerine tıkladığınızda haber gruplarının listesine ulaşabilirsiniz. Eğer belirli bir konuda haber grubu arıyorsanız ekrana gelen ‘Haber Grupları’ (Newsgroup) penceresinin üst tarafındaki boşluğa ilgilendiğiniz konuyu girerek o konuyu içeren haber gruplarını görüntüleyebilirsiniz.

Eğer Netscape Navigator kullanıcısı iseniz haber gruplarına ulaşmak için ‘communicator’ butonundan ‘messanger’ı ve sonra da sol sütundan ‘news’ı tıklayarak haber gruplarına ulaşabilirsiniz.

Haber grubu kısaltmaları
Haber grupları genelde bir takım kısaltmalar taşır ve bu kısaltmalar haber gruplarının yapısını ve içeriğini belirler. Haber gruplarının isimlerinden haber gruplarının konusu hakkında bilgi sahibi olabilirsiniz. Haber gruplarına üye olabilmek için listede ilginizi çeken haber grubunun üzerine çift tıklamanız yeterli olacaktır.

YENİ BAŞLAYANLAR İÇİN İNTERNET
Alt : Gayriresmi içeriğe izin veren ve yaygın olmayan gruplar
Biz : İş dünyası ile ilgili haber grupları
Comp : Bilgisayarla ilgili haber grupları
Misc : Çeşitli haber grupları
Rec : Dinlence ve spor haber grupları
Sci : Bilimsel haber grupları
Soc : Sosyal konulardaki haber grupları
Talk : Tartışma içerikli haber grupları
İnternet’teki haber gruplarının gazete haberleriyle pek ilgisi yok. Orada okuyucu da sizsiniz, haberci de...

POSTA KUTULARINA DÜZEN


Mesaj dosyalama
Elektronik posta kullanımı sağlayan programların tamamına yakını mesajlarınızı istediğiniz zaman ulaşabileceğiniz şekilde saklamanıza olanak verir. Yani size gelen ve sizin yolladığınız tüm mesajları ve eklentilerini saklamak için kullandığınız e-posta programına bağlı olarak istediğiniz şekilde klasör yapıları oluşturabilirsiniz. Fakat dosyalama yaparken dikkat etmeniz gereken birkaç önemli husus var. Mesajlarınızı önem sırasına göre dosyalayabileceğiniz gibi, konularına, başlıklarına ya da isme göre dosyalayabilirsiniz. Bu şekilde örneğin mesajlarınızı konularına göre saklamayı tercih ediyorsanız alt konu başlıkları da oluşturabilirsiniz. Böylece kullandığınız programların çoğunda bulunan "Bul" (Find) komutu yardımıyla arama yapıp dosyalarınıza ulaşabilir, ihtiyacınız olduğunda yeniden okumak istediğiniz bir mesajı kolaylıkla bulabilirsiniz.

En fazla kullanılan e-posta programlarından biri olan Outlook Express kullanıcısı iseniz mesajlarınızı depolamak için kolayca yeni bir posta kutusu veya klasör yaratabilirsiniz. Bunun için öncelikle mesajları saklayacağınız klasörün yerini belirlemelisiniz. Örneğin yeni yaratacağınız klasörün "Gelen kutusu" (inbox) içerisinde yer almasını istiyorsanız gelen kutusu klasörünü işaretliyorsunuz. Daha sonra ana mönüden Dosya (File) Yeni (New) Klasör'ü (Folder) tıkladığınızda Yeni klasör yarat (Create New Folder) penceresi açılacaktır. Pencerenin üstünde yer alan boşluğa klasöre vermek istediğiniz ismi yazıyorsunuz. Bu isim daha önce de bahsettiğimiz gibi konu adı ya da eğer bu klasörde sadece belli bir kişinin mesajlarını tutmak istiyorsanız o kişinin ismi olabilir. Tamam (OK) düğmesini tıkladığınızda istediğiniz isimdeki yeni klasörünüz belirttiğiniz konumda yaratılacaktır. Artık yapmanız gereken yalnızca bu klasörde saklamak istediğiniz mesajlarınızı tutarak klasörün içine taşımak.

Eğer Netscape Messenger kullanıyorsanız, Dosya'dan (File) Yeni klasör (New Folder) seçeneğini işaretledikten sonra Alt klasör yarat (Create As Subfolder) seçeneğinden bir klasör seçiyorsunuz ve bu yeni yaratacağınız klasörün en üst seviyede yer almasını istiyorsanız en üstte yer alan "Local Mail" adlı klasöre tıklıyorsunuz. Aynı şekilde Netscape Messenger'da da saklayacağınız mesajları tutup sürükleyebileceğiniz gibi istediğiniz mesaja farenin sağ tuşunu tıklayıp Mesaj taşı (Move Message) seçeneğini işaretledikten sonra taşımak istediğiniz klasörü de seçebilirsiniz.


Sık kullandığınız adresleri kaydetme
Elektronik postayı sıkça kullanmaya başladığınızda karşılaşacağınız problemlerden birisi de mesajlarınızı göndereceğiniz adreslerin hatırlanması olacaktır. Normal olarak bir çok adres ile yazışıyorsanız bunların tümünü de aklınızda tutamazsınız. Yaygın olarak kullanılan e-posta programlarının çoğunda isimler ve adresler gibi bilgileri saklayan ve istediğiniz zaman kolaylıkla ulaşabileceğiniz adres defterleri bulunur. Yeni bir mesaj hazırladığınızda adres defterindeki bir ismi çağırarak mesajınızı bu kişinin adresine kolayca gönderebilirsiniz.

Outlook Express'te adres defterine yeni bir adres eklemenin en kolay yolu eklemek istediğiniz adresten gelen bir mesajı kullanmaktır. Bunun için mesajın adresine farenin sağ tuşu ile tıklamanız ve sonra Kişisel Adres Defterine Ekle (Add To Personel Adress Book) seçeneğini işaretlemeniz yeterli. Adres defterine elle yeni eklentiler yapmak için ise araç çubuğundaki Adres Defteri (Adress Book) butonuna tıklayarak adres defterini açıyor ve ilk butona, (New Contact) basarak çıkan pencereye yeni adresi, adres sahibinin ismini giriyorsunuz. Tamam butonunu tıkladığınızda adres, deftere kaydedilecektir. Yeni bir mesaj göndereceğiniz zaman eğer adres defterindeki bir adresi kullanacaksanız göndereceğiniz kişinin deftere kaydettiğiniz ismini yazmanız yeterli olacaktır. Netscape Messenger'da adres defterini kullanmak için Communicator Adress Book seçeneğini işaretleyerek Adres Defteri'ni açıyorsunuz. Buradaki ilk düğmeye (New Card) tıklayarak girmek istediğiniz isimleri ve adresleri girebilirsiniz.

İNTERNET KAVRAMLARI

Sunucu (Server) Sunucu Yazılımı (Server software): Diğer bilgisayarların kullanımına yönelik hizmet veren bilgisayarlara sunucu (server) adı verilir. Bu hizmeti verebilmek için sunucu bilgisayarlar tarafından kullanılan yazılıma ise sunucu yazılımı (Server Software) denir. İnternet'teki bilgisayarların büyük çoğunluğu bilgi almak için sunucuları kullanır. Bilgisayarınız bir İnternet hesabına bağlandığında e-posta programınız İnternet servis sağlayıcınızın e-posta sunucusundan size gelen mesajları alır. Sunucuları kabaca beş başlık altında toplayabiliriz. Gelen ve giden posta trafiğini yöneten posta sunucuları, İnternet sayfalarını depolayıp tarayıcılardan talep geldiğinde bu sayfaları aktaran web sunucuları, bilgisayarınıza ya da bilgisayarınızdan transfer edeceğiniz dosyaları depolayan FTP sunucuları, okuyup gönderebileceğiniz haber grupları makalelerini depolayan haber sunucuları ve son olarak İnternet tabanlı 'online' sohbetler için bir kontrol paneli görevini üstlenen IRC sunucuları.

Ana Sayfa (Home Page): Bir İnternet sitesinde diğer sayfalara olan bağları taşıyan tanıtıcı sayfaya ana sayfa dendiği gibi, herhangi bir tarayıcıyı kullanmaya başladığınızda ilk olarak açılan sayfaya da ana sayfa adı verilir. Tarayıcınızı açtığınızda görüntülenmesini istediğiniz sayfayı belirleyebilirsiniz. İnternet Explorer kullanıyorsanız tarayıcınızı açarak üst mönüden aletler (tools) butonuna tıklayarak İnternet seçenekleri (Internet Options) seçeneğini işaretleyin. Açılan penceredeki adres boşluğuna tarayıcınızda her zaman ilk olarak görüntülenmesini istediğiniz adresi yazın ve tamam (OK) butonuna basın. Eğer Netscape kullanıyorsanız Navigator başlangıç (Navigator Starts With) size başlangıç sayfası için üç seçenek sunar. Bu, ana sayfa ile aynı sayfa, boş bir sayfa ya da daha önce ziyaret ettiğiniz son sayfa olabilir. Ana sayfayı değiştirmek için isterseniz konum (location) satırına adresi yazabilirsiniz ya da Navigator'un o anda açık olan sayfayı ana sayfa yapması için 'şimdiki sayfayı kullan' (Use Current Page) seçeneğini tıklayabilirsiniz. Bilgisayarınızdaki herhangi bir sayfayı ana sayfa yapmak için ise 'browse' seçeneğini tıklayarak dosya seçebilirsiniz.

Dosya İndirmek - Kopyalamak (Download): İnternet üzerinden kendi bilgisayarınıza dosya kopyalamak. Bir dosyayı indirmek için o dosyanın adına tıkladığınızda tarayıcınız bu dosyayı hangi adla ve nereye kopyalamak istediğinizi soracaktır. İsim ve yer belirterek 'tamam' derseniz tarayıcınız bu dosyayı sizin istediğiniz yere verdiğiniz adla kaydedecektir. Eğer bu dosya tarayıcınız tarafından bilinen bir dosya ise tarayıcınız size isim ve yer sormadan bu dosyayı kopyalayacak ve sonra size gösterecektir.

Dosya Yüklemek - Göndermek ( Upload): Kendi bilgisayarınızdan İnternet'teki başka bir bilgisayara dosya kopyalamaya denilir. Bunun için genellikle bir FTP programı kullanılır.

Dosya Aktarımı Protokolü - FTP (File Transfer Protocol): Ağ üzerinde dosyaları bir bilgisayardan diğerine aktarmak için kullanılan sistemdir. Dosya aktarımı protokolü dosyaları çok sayıdaki kullanıcılara dağıtmak için tasarlanmıştır. FTP, dosyaların merkezi bir bilgisayarda saklandığı ve bu bilgisayar ile diğer bilgisayarlar arasında aktarıldığı bir istemci sunucu (client server) sistemi kullanır. Dosya transfer protokolünü kullanırken, istemci bir dosyanın transfer edilmesini ister ve sonra istemci ile sunucu arasında veri değiş tokuşu başlar.

NTERNET KAVRAMLARI

Hardware (Donanım): Adı üzerinde donanım ana kartlar, ekran kartları, işlemciler, CD/DVD sürücüler gibi bilgisayar yapılarını oluşturan ve aynı zamanda İnternet ağını paylaşmamızı sağlayan tüm ekipmanlara verilen isimdir.

Software (Yazılım): Bilgisayarların belli işleri yapabilmeleri için yazılmış programlara 'Yazılım' (software) adı verilir.

Freeware (Ücretsiz yazılım): Yazılım firmaları tarafından üretilerek ücretsiz olarak kullanıma sunulan yazılımlardır. Bu tür yazılımların çoğuna İnternet üzerinden ulaşmak mümkündür.

İnternet aktarma sohbeti - Internet Relay Chat (IRC): IRC için iletişim sistemlerinin gerçek zaman uygulamasıdır diyebiliriz. Her kullanıcının girdisini, konuya ilgisi olan ve konu başlığına ya da listesine üye olan diğer kullanıcılara yayınlayan bir konferans sistemidir. Liste güncel politik olaylar, profesyonel uğraşlar ya da haber paylaşımı gibi konulardan olunabilir.

Sanal gerçeklik modelleme dİlİ (Virtual Reality Modelling Language VRML): Web üzerinde, 3 boyutlu ortamlar içinde gezinmemizi ve bilgilere ulaşmamızı sağlayan bir dildir. VRML içeren sayfalara bağlandığınızda, bir linkten ötekine giderek değişik sayfalara ulaşmak yerine, 3 boyutlu bir ortamda, odadan odaya gezinebilirsiniz. VRML'nin kullanımı, görsel olarak İnternet''i daha farklı bir hale getirmektedir. VRML sayfaları ancak bu dili destekleyen bir web listeleyicisi ile görülebilir.

TEHLİKELİ E-POSTALAR

Ne yazık ki e-posta kullanmanın risklerinden birisi de e-postalara eklenen bir takım dosyalarla bilgisayar sistemimizi etkileyen virüslerdir. Her ne kadar gelişen e-posta programları ve protokoller sayesinde bu tür problemlerle daha az karşılaşıyor olsak da tedbirli davranmanın bilgisayarımız için daha hayırlı olacağı bir gerçektir.

Bilgisayarımıza ve programlarımıza zarar vermek amacıyla yazılan bu tür programlar daha ziyade e-postalara eklenen dosyalar sayesinde bulaşırlar. Genelde bir eklenti içermeyen düz yazı şeklindeki mesajlar virüs açısından daha tehlikesizdir. Bir e-postaya eklenmiş ve virüs içeren bir dosya ile karşı karşıya olsanız bile bu eklentiyi açmadığınız ve ekteki programı çalıştırmadığınız sürece virus sisteminiz için bir tehlike oluşturmayacaktır. Eğer bu eklentiyi açar ve ekteki programı çalıştırırsanız o zaman sisteminiz için risk faktörü başlıyor demektir.

Bilgisayarınızı etkileyecek ve canınızı sıkacak bu tür olumsuzlukların önüne geçmenin en kolay yolu tanımadığınız kişilerden gelen ve özellikle ne olduğunu bilmediğiniz eklentilere sahip mesajları (merak etseniz bile) açmaktan kaçınmaktır. Böylece belirsiz mesajları açmayarak daha sonra büyük problemler yaşamaktan kurtulabilirsiniz.

Karakter problemi
E-posta kullanırken en sık karşılaştığımız problemlerden birisi de karakter sorunu. Tüm dünyada İnternet için kullanılan ortak bir kod sistemi standartlaşmadığı için ya da bir başka deyişle birçok dil kendine has özel karakterler barındırdığı için özellikle yurtdışı kaynaklı mesajlarda sık sık bozuk ve anlamı bir türlü anlaşılmayan kelimelerle karşılaşmaktayız. Dediğimiz gibi bunun en büyük sebebi bir çok dilin kendine ait karakterlere sahip olmasıdır. Dolayısıyla yazışmalarınızda kullandığınız dilin özel karakterleri, farklı bir sistem tarafından tanınmayabilir. Örneğin Türkçe bir döküman hazırladınız. Bu dökümanı yazarken de tüm Türkçe alfabenin harflerini kullandınız. Mesajı gönderdiğiniz kişinin sistemi mesajınızdaki özel karakterleri algılamıyorsa mesajınız büyük ihtimalle ekranda doğru dürüst anlaşılmayacak bir şekilde görünecektir. Bu tür olumsuzlukların önüne geçmek için, hiç olmazsa sisteminin bizim sistemimiz ile uyumlu olduğuna emin olduğumuz kişiler dışındaki kimselere e-posta ile bir mesaj gönderirken özel karakterler kullanmaktan kaçınmaya özen göstermeliyiz.

İnternet kavramları
Virüs: Zarar vermek amacıyla yazılmış, kendini bilgisayardaki diğer programlara kopyalayabilen ve bu programlarla ilişki kuran, sistemdeki diğer programlara da yamanarak yayılabilen program ya da programcıklara virüs adı verilir.

Karakter (Character): Bilgisayar sistemleri tarafından yazılıp okunabilen ve depolanan herhangi tek alfabetik, nümerik, noktalama veya değer işaretlerinden her birine verilen isme karakter denir.

Protokol (Protocol): Protokol, iki bilgisayarın birbirlerine veri yollarken izledikleri daha önceden kararlaştırılmış biçime, veri aktarma formuna verilen isimdir. Protokoller bilgisayara alt düzey kodlar yollayarak iki makina arasındaki iletişimi sağlar.

POP Posta Ofis Protokolü (Post Office Protocol): Posta Ofisi Protokolü anlamına gelen POP, postanızı atmak için e-posta programınızı kullanmanızı sağlar. Bir POP hesabınız olması için genellikle bir SLIP yada PPP bağlantınız olması gerekir.

SLIP - Seri Hat İnternet Protokolü (Serial Line IP): Seri Hat Üzerinden sağlanan Internet Protokolü' ne denilir. TCP/IP'ye göre modası geçmiş bir iletişim protokolüdür. Protokolün amacı modem aracılığıyla, bir ağ ortamına tıpkı ağda bir kullanıcıymış gibi bağlanmaktadır. Bu protokolün yerini fonksiyonları bakımından bir farkı olmayan fakat daha hızlı olan PPP protokolü almıştır.

PPP: Noktalar arası protokol anlamına gelir. Seri bir hat üzerinden (örneğin bir telefon hattı) iki noktayı birbirine bağlama işlemini tanımlar. Modem aracılığıyla seri bağlantılar gerçekleştirmede kullanılan PPP, SLIP protokolüne göre hata düzeltme ve sıkıştırma özellikleri daha gelişmiş olduğundan bu protokolden yüzde 5-10 daha hızlıdır.

DÜNYA ÇAPINDA AĞ: WWW

Bu hafta kısaca "Dünya Çapında Ağ"ın (World Wide Web-www) ne olduğundan ve bizlere sunduğu kolaylıklardan bahsedeceğiz.

Yazı, resim, ses, film, animasyon gibi pek çok farklı yapıdaki bilgilere kolayca ulaşmamızı sağlayan "Dünya Çapında Ağ" aslında çoklu bir hiper ortam sistemi. Hiper ortam tanımlamasıyla, bir döküman sayesinde bir başka dökümanı çağırabilmek ve bu çağrılan dökümandan başka dökümanlara ulaşmak kastediliyor. Yani söz konusu olan birbirinin içine geçen ve sürekli etkileşimli bir çok dökümandan oluşan bir sistem. Böyle bir ortamda bilgiye linkler sayesinde ulaşabiliyoruz. Bir döküman çağırdığımızda bu dökümanın içindeki bir link aynı dökümandan bir veriyi çağırabileceği gibi İnternet üzerinden çok farklı bir yerdeki veriyi de çağırabilir. Çağırılan bu bilgiler bilgisayarlarımıza kurduğumuz tarayıcılar (browser) tarafından görüntülenir.

Örneğin İnternet üzerinden Star gazetesinin ana sayfasını (www.stargazete.com) çağırdınız. Bu sayfada bir çok link göreceksiniz. Bu linklerden birisine, örneğin "19. Uluslararası Film Festivali"ne tıkladığınızı varsayalım. Böylece belirli bir dökümandan başka bir dökümana ulaşırsınız. Bu dökümandan da başka linklere tıklayarak farklı dökümanlara ulaşabilirsiniz.

İnternet üzerinden bir çok bilgi kaynağına kolayca ulaşabilmemizi sağlayan ve yapı olarak bir işletim sistemine ya da belli bir bilgisayara bağlı olmadığı için açık bir sistem olarak kullanımı çok geniş bir alana yayılan "Dünya Çapında Ağ" aynı zamanda İnternet uygulamalarının geliştirilmesi ve geniş kitleler tarafından kullanılmasının kolaylığı ile de giderek yaygınlaşmakta. İnternet uygulamalarını kullanabilmek için uzman olmaya ya da "Dünya Çapında Ağ" hakkında çok büyük bilgi deneyimine sahip olmaya da gerek yok.

"Dünya Çapındaki Ağ"ın kullanım kolaylığı ve basitliği daha önceki yazılarımızda da bahsettiğimiz gibi "Hipermetin Aktarım Protokolü" (HTTP) denilen ve İnternet üzerinde iletişim kurallarını belirleyen bir protokol sayesinde gerçekleşmektedir. İnternet üzerinde bir bağlantı sağladığımız zaman kullandığımız tarayıcı ya da istemci programınız ilgili bilginin bulunduğu İnternet servisine bağlanır. Bu servislere HTTP servisleri adı da verilir. Bu aşamada tarayıcı ya da istemci programınız HTTP servisine istediği veriyi bildirir. Bu istek "http", "ftp", ya da "e-posta" gibi protokol kurallarından birinin belirlenmesini sağlar. HTTP servisinin verdiği cevap istemci programımız tarafından görüntülenir. Tüm bu işlemler basit olarak "Hipermetin Anlamlandırma Dili" (HTML Hyper Text Markup Language) adı verilen bir programlama dili ile yapılır.

İNTERNET KAVRAMLARI

Hiperlink (Hyperlink): İnternet sayfalarında bir bilgi parçası ile diğer bilgiler arasındaki bağlantıya hiperlink adı verilir.

İnternet Protokolü (IP): IP, İnternetin temel işletme protokolüdür ve sistemler arasında bilgi geçişini tanımlar.

İnternet Servis Sağlayıcı İSS (Internet Access Provider): Kendi servisleri üzerinden başka kullanıcıları İnternet'e bağlayan ve genellikle ticari amaçlı kuruluşlara denilir.

IP Adresi (IP Address): İSS'lerin kullanıcılara kendi servisleri üzerinden İnternet'i kullanabilmeleri için verdikleri numaraya IP numarası denilir. İnternet üzerindeki her makine sadece bir tane IP numarasına sahip olabilir. İnternet üzerindeki her makinenin bir adet IP numarası bulunmasına karşılık kullanıcıların servis isimlerini daha rahat hatırlamaları için makinelere bir ya da daha fazla "Alan Adı" (Domain Name) atanabilir. IP adresi noktalarla bölünmüş dört sayıdan oluşur. (Örnek: 195.174.183.106 Buradaki ilk iki rakam aynı telefon sisteminde kullanıldığı gibi ülkelerin alan kodlarını ifade etmektedir. Türkiyenin alan kodu "195.174"dür. Bunun gibi her ülkenin ayrı alan kodu bulunur ve bu sayede bir makineye verilen adresin başka bir makinaya verilmesi engellenir.


SUNUCU, İSTEMCİ, TARAYICI

Bu haftaki yazımızda da "Dünya Çapındaki Ağ" hakkında kısa bilgiler vermeye devam edeceğiz.

İnternet ortamında yayınlanmış bir döküman bilgisayarlarımızda bulunan tarayıcı programlar tarafından görüntülenir. WWW üzerinden bu dökümanlara ulaşmak için URL (Uniform Resource Locators) adı verilen ve bu dökümanların İnternet'te bulundukları yeri gösteren adresler kullanılmaktadır.

URL adresinden, istenilen dosyaya ulaşabilmek için bilgisayarın kullandığı yöntem olan transfer protokolünü, sunucunun adını (Host Name), dosyanın içinde bulunduğu dizini ve sunucunun bulunduğu ülkeyi öğrenebiliriz. Bir çok İnternet sayfasına, İnternet adreslerinin "http://" ile (https:// ve shttp:// de sıkça kullanılan versiyonlardır) başlamasını sağlayan "Hipermetin Aktarım Protokolü" (Hypertext Transfer Protocol) ile erişim sağlanır. İnternet adreslerinin baş kısmında yer alan "http://" o kadar geneldir ki bir adres yazacağımızda çoğu kez bu kısmı yazmamıza gerek kalmaz. Tarayıcıların büyük bir kısmı "http://"yi adresin başına otomatik olarak ekler.

İnternet'te yayımlanan dosyaların depolandığı, taşındığı ve dağıtıldığı İnternet ağına bağlı bilgisayarlara sunucu bilgisayarlar adı verilir. İnternet'te yayımlanmış dosyalara erişmemizi ve bunları izlememizi sağlayan bilgisayarlara istemci bilgisayarlar, programlara ise tarayıcı ya da istemci programlar adı verilir. Bir bilgisayar İnternet'teki dosyalardan birisine ulaşmak istediğinde ağ, o dosyadan sorumlu olan web sunucusuna bu isteği belirtir. Sunucu böylece tutulduğu ortamda o dosyaya erişir ve bu dosyayı istemci bilgisayara gönderir. Bulunan bu dosya istemci bilgisayara geldiğinde bilgisayardaki tarayıcı programlar tarafından görüntülenir.

Basit olarak "Dünya Çapında Ağ"ın nasıl işlediğinden bahsettikten sonra şimdi de İnternet üzerinde aranan bir veriye en kolay ulaşma yollarından bahsedelim. İnternet üzerinde bilgi kaynaklarını ya da bir başka değişle web sayfalarını otomatik bir şekilde tarayan arama sistemleri bulunmaktadır. Bu tür sistemlere "arama makinesi" adı verilir ve bu sistemler arama yapmak için belli anahtar kelimeleri baz alarak elde ettikleri verileri bir indeks halinde sunarlar. Arama makineleri sayesinde önce konu başlıklarına ve daha sonra da alt başlıklara ulaşmamız mümkün olur. En yaygın olarak kullanılan arama makinelerine,

Altavista.com ( http://www.altavista.com ),
Yahoo.com ve ( http://www.yahoo.com),
Excite.com ( http://www.excite.com) verilebilir.
Search.com ( http://www.search.com) gibi bazı arama makineleri ise bir çok arama makinesi servisini kendi içinde barındırır ve arama yaptığınız konuya en uygun arama makinesini seçerek, arama için bu servisi kullanmanızı sağlar.

İnternet kavramları
URL: (Uniform Resource Locator) Web üzerinde ulaştığınız yerin adresidir ve aynı zamanda bu adresin kimliğini belirler.

Tarayıcı: (Browser) World Wide Web üzerinde dökümanların transfer edilip görüntülenmesini sağlayan, grafik etkileşimli arabirime sahip uygulama yazılımına "browser" adı verilir. web tarayıcıların Netscape, MS, Internet Explorer ve Mosaic'le sınırlı olduğunu düşünmemek gerekir. İnternet uygulamalarını görüntülemeyi sağlayan bir çok çeşit tarayıcı bulunmaktadır.

MOSAIC: NCSA tarafından tasarlanan Machintosh, Windows ve Unix ortamlarının tümünde birden çalışabilen ilk web tarayıcısıdır.

Sunucu Bilgisayar: (Host) İnternet kullanıcılarının diğer iletişim ana sistemleriyle haberleşmesini sağlayan bilgisayara denilir. KiŞiler haberleŞmeyi elektronik posta, Telnet ve FTP gibi programlar vasıtasıyla yaparlar.